Hoe het boek tot stand kwam
Een interview door Eva Berghmans (De Standaard)
Lente 2006. In haar voortuin vindt Verhelst een kartonnen doos, stevig dichtgetaped en met een briefje erop. ‘Voor Ingrid’.
Haar nieuwsgierigheid wint het van de ergernis om de platgetrapte narcissen. Ze trekt de tape los. Geen cadeau van een geheimzinnige aanbidder, maar een doos vol oud papier: schriften, losse krabbels, brieven … alles in verschillende handschriften.
Ze begint te lezen en weet: dit laat me niet meer los.
Wat maakte het voor jou onmogelijk om die doos bij het oud papier te zetten?
Ik herkende mezelf erin, hoe weinig lijn ik er ook in zag. Ik had ooit eerder zo iets gelezen, en toch leek het vertrouwd. Een maand of twee, drie heb ik me elk vrij moment in de inhoud verdiept, maar ik bleef zwalpen. Voor het feit dat al die – misschien wel dode – mensen in één doos waren terechtgekomen, kon ik nog een verklaring bedenken, maar dat een en hetzelfde dagboek meerdere handschriften bevatte, vond ik heel bizar. Hoe minder ik ervan begreep, hoe meer ik geïntrigeerd raakte. En toen begonnen er ook nog e-mails te komen, van een zekere Van Sandevelt, die me geregeld vroeg hoe het stond met de doos en met mij. Als ik wilde antwoorden, bleek zijn adres niet (meer) te bestaan. Man, ik vond het leven zo spannend!
Hoe heb je achterhaald wie al die documenten geschreven had?
Meer dan vier jaar nadat ik de doos vond, zei Franz, een van mijn vrienden: ‘Ik moet je iets bekennen’. Toen kwam de aap uit de mouw. Ik viel bijna achterover! Waarom hij het had gedaan? In eerste instantie omdat hij iemand nodig had die een verhaal kon maken van zijn familiegeschiedenis. Het verleden was bij hem thuis taboe, en dat was hem – zeker na de dood van zijn vader en moeder – steeds meer gaan nekken. Zijn moeder was bevrijd uit Auschwitz, maar had zelf altijd volgehouden dat ze daar nooit was geweest. Ze leerde Franz’ vader kennen terwijl ze te voet van Auschwitz naar huis trok, en alles ging relatief goed, hoewel ongeveer heel haar familie geliquideerd was. Tot ze moest bevallen. Complete crash, nooit meer goed gekomen. De rest van haar leven zat ze in de psychiatrie. Franz heeft nooit met haar kunnen praten, voor hem werden de feiten dus nooit een verhaal. Die doos stond al jaren op zijn zolder, zonder dat hij erin durfde te kijken.
En in tweede instantie?
Voor mij (stilte) Ik was eigenlijk zo goed als gestopt met schrijven. Franz zei dat hij me sindsdien stukje bij beetje had zien dood gaan aan normaliteit. Hij had gelijk. Nu is alles weer oké. Nu leef ik weer.
Hoe heb je er uiteindelijk een verhaal van gemaakt?
Het heeft heel lang geduurd voor ik snapte hoe het in elkaar zat. Eerst schreef ik voor elk personage uit de doos een eigen verhaal, meer dan 3000 bladzijden in totaal. Hoe de vork echt aan de steel zat, begon ik pas te vermoeden nadat Franz zich kenbaar had gemaakt, en me de geschiedenis van zijn ma had verteld. Ik heb toen contact genomen met Dirk De Wachter en hem een paar fragmenten laten lezen. Hij bevestigde mijn vermoeden; Paula (Bethina) was iemand die door een zwaar trauma meerdere persoonlijkheden had ontwikkeld.
Wat betekent Paula S intussen voor jou?
Heel veel. Ze heeft me het plezier in het schrijven teruggegeven, ze is echt een stuk van mezelf geworden. Het is de eerste keer dan ik een roman schrijf die op het eerste gezicht niets met mij te maken heeft, en uiteindelijk heeft niets me ooit zo op de huid gezeten.
Waarover gaat het?
Nadat ze door de Russen bevrijd wordt uit Auschwitz, keert Betina terug naar huis. Schijnbaar ongebroken.
Ze wordt verliefd, trouwt, raakt zwanger. Dan loopt het mis. Haar lichaam overleeft de bevalling, haar geest doet dat niet. Bethina wordt afgevoerd naar de psychiatrische instelling van G. Ze komt er nooit aan. De ambulance wordt teruggevonden in het stadspark. Leeg.
Jaren later treft men op dezelfde plek Paula S aan. Ze zit onder het bloed en lijdt aan zware amnesie. Dokter Van Sandevelt neemt het op zich haar geheugen terug te halen. De prijs die hij daarvoor moet betalen, blijkt uitzonderlijk hoog …